Projekt ścieżki dydaktycznej

Podział administracyjny Gminy

Położenie Gminy na tle województwa
i powiatu opolskiego

Gmina położona jest w obrębie mezoregionu Równiny Opolskiej, wchodzącej w makroregion Niziny śląskiej.
W budowie geologicznej wierzchnich warstw biorą udział utwory czwartorzędowe - plejstoceńskie
i holoceńskie. Głębiej zalegają utwory trzeciorzędowe. W plejstocenie obszar podlegał dwukrotnemu lodowaceniu. Wierzchnie warstwy to piaszczyste utwory fluwioglacjalne. Klimat terenu należy do obszaru południowo - zachodniego, przejściowego klimatu Polski. W przebiegu rocznym przeważają wichry zachodnie. Wieją one przede wszystkim w okresie letnim. Dość duże zachmurzenie wpływa na złagodzenie dobowego i rocznego wahania temperatury.
Obszar gminy położony jest w dorzeczu Odry, płynie około 12 km od jej południowo - zachodnich granic. Bezpośrednio teren odwadniają Budkowiczanka - dopływ Stobrawy, Bogacica i wiele małych cieków.
W ogólnej powierzchni 16026 ha lasy zajmują 11995 ha (75%), użytki wolne 3232 ha (20%), pozostałe grunty - 5%. Wg regionalizacji przyrodniczo - leśnej gmina leży w zasięgu krainy śląskiej. Dzielnica Równiny Opolskiej. Dominującym typem siedliskowym zbiorowisk leśnych jest bór mieszany. Gleby mają niską klasę bonitacyjną. Przeważają gleby klasy V.




Gminę zamieszkuje 6559 osób (w tym Stare Budkowice 1358). W skład gminy wchodzi 13 wsi. Największe to Murów i Stare Budkowice. Jest to gmina przemysłowo-rolnicza. Znajduje się tu 8 zakładów przemysłowych. Do najważniejszych należą: Opolski Przemysł Drzewny „OPDREW", VIROTERM (produkcja szyb zespolonych), Zakład Techniki Diamentowej „ZAG", ZPUH Marek Pietrek (tartak).
Rolnictwo ma drugorzędne znaczenie. Ze względu na bardzo niską wartość rolniczą gruntów.
Zaledwie 9% gruntów ornych zaliczonych jest do tzw. Kompleksów pszennych. Kompleksy żytnie zajmują ok. 82% użytków, a 9% to kompleksy pastewne. Dominujące uprawy to żyto, mieszanki zbożowe, jęczmień
i ziemniaki. Klasy bonitacyjne gleb przedstawiają się następująco:

KL.IV - 15,9%
KL.V - 45,3%
KL. VI - 39,8%

Przeważają gospodarstwa małe. Średnia wielkość gospodarstw ok. 4,8 ha.
Dobrze rozwinięta jest baza usługowa. Istnieje wiele sklepów różnej branży, 2 stacje paliw, kawiarnie, restauracje, 2 ośrodki zdrowia oraz wszechstronna sieć zakładów świadczących usługi dla ludności. Na terenie gminy funkcjonują 3 szkoły - 2 podstawowe i gimnazjum (Zagwiździe).




Pierwsze wzmianki o powstaniu wsi wchodzących w skład gminy pochodzą z XIII i XIV wieku. Dotyczą one wsi Stare Budkowice i Murów.
Nazwa Budkowice pochodzi najprawdopodobniej od „małych budek", które powstały tu w XIII w. Od strony pomocnej ciągną się wysokie, piaszczyste wzgórza, na których osadnicy zbudowali pierwsze budki jako miejsca swojego zamieszkania. Osadnicy zajmowali się hodowlą i pszczelarstwem ze względu na dostatek pasz dla bydła i występowaniem dużych terenów leśnych. W XVII w. zbudowano w Budkowicach pierwszy kościół.
Na terenie gminy jest wiele zabytków historycznych. W Zagwiździu - obiekt starej Huty Żeliwa zbudowanej
w latach 1800 - 1850 uznany za unikalny zabytek śląskiego hutnictwa. W Radomierowicach - drewniany kościół p.w. Najświętszej Marii Panny, rok budowy 1786 - 1790.
W Starych Budkowicach kościół p.w. Św. Rocha w stylu neoromańskim oraz kapliczka Św. Anny Samotrzeciej
z XIX w.

Stanowisko numer l

Publiczna Szkoła Podstawowa.

Początek obecnej szkole dała tzw. stara szkoła zbudowana przed 1870r. Mieściła się ona przy dzisiejszej ulicy Ogrodowej. Naukę w szkołach pobierało 300 uczniów. Warunki lokalowe okazały się niewystarczające, dlatego podjęto decyzję o budowie nowej szkoły. Wraz z zakończeniem działań wojennych i decyzją Wielkiej Trójki w sprawie ziem zachodnich rozpoczął się nowy etap dzisiejszej szkoły. 9.02.1946r. zainaugurowano rok szkolny w polskiej szkole. Nauka była trudna. Organizowano kursy repolonizacyjne dla dorosłych. 28.06.1947r. wręczono pierwsze polskie świadectwa. W 1966r. oddano do użytku nową część szkoły. Jak na owe czasy był to budynek nowoczesny, wyposażony w centralne ogrzewanie, nowy sprzęt, pomoce naukowe. Oprócz sal lekcyjnych znajdowała się w nim kuchnia, świetlica i sklepik. W 1997r. oddano do użytku salę gimnastyczną, która powstała przy wsparciu finansowym Niemiec w ramach Fundacji Rozwoju Śląska.
Obecnie w szkole kształci się około 200 uczniów. W szkole rozwija się prężnie samorządność. Działa Samorząd Uczniowski i Rada Szkoły. Rozwija się także turystyka. Nawiązana została współpraca
z niemiecką gminą Vallendar. Szkoła posiada pracownię komputerową.

Stanowisko numer 2

Kościół katolicki p.w. Św. Rocha.

Pośrodku wsi na niewielkim wzniesieniu usytuowany jest kościół p.w. Św. Rocha. Został on poświęcony
11 listopada 1847r., istnieje więc ponad 150 lat. Wcześniej istniał tu niewielki kościółek zbudowany na dawnym cmentarzu w 1713 r. po zarazie, jaka nawiedziła okolicę ( stąd patron Św. Roch- miał chronić przed zarazami). Drugim patronem jest Św. Sebastian.
Świątynia zbudowana jest w stylu neoromańskim. Jest orientowana - prezbiterium na wschód. Wnętrze
o charakterze halowym, trójnawowe. Na piętrze chór muzyczny i loże. W 1999 r. oddano do użytku organy piszczałkowe, jedne z lepszych w Polsce. Ołtarze boczne mają charakter barokowy. Po konserwacji kościół otrzymał sufit kasetonowy i polichromię.
Wokół kościoła jest cmentarz. Przy głównym wejściu na cmentarz znajduje się pomnik poległych w czasie
I wojny światowej. W 2000 roku poświęcono tablice upamiętniające poległych w II wojnie światowej. Nad wejściem głównym do kościoła wieża, z której można podziwiać piękną panoramę Budkowic.
W kościele odbywają się piękne koncerty organowe.

Tartak usługowy.

Występujące w okolicy lasy dały podstawę rozwoju przemysłu drzewnego. Na terenie gminy działa duży tartak w Murowie oraz tartak w Budkowicach.
Istnieje on od ponad 100 lat. Od 1993 roku jest to zakład prywatny - Zakład - Produkcyjno - Usługowy - Handlowy Marek Pietrek. Zakład jest producentem więźby dachowej, boazerii sosnowej, tarcicy iglastej i liściastej, palet drewnianych, desek balkonowych. Swoje wyroby sprzedaje w kraju i za granicą (Niemcy). Świadczy usługi tartaczne dla ludności. Zatrudnia ok. 30 osób.

Rzeka Budkowiczanka.

Budkowiczanka jest lewostronnym dopływem rzeki Stobrawy. Wypływa niedaleko Olesna w miejscowości Wachów, płynie w kierunku południowo - zachodnim. Długość rzeki wynosi około 80 km. Brzegi rzeki są
w większości niskie, porośnięte roślinnością. Najczęściej spotykamy trzcinę, trawy, tatarak, pałkę wodna, natomiast w wodzie występuje moczarka kanadyjska, wywłócznik, strzałka wodna. Woda w rzece jest czysta. W rzece żyją szczupaki, liny, płocie, kiełbie, pstrągi, raki.
Budkowiczanka ma zmienne stany wody, największe w okresie wiosennym. Podczas powodzi w 1997 r. zalała okoliczne pola i łąki.

Stanowisko numer 5

Kaplica na rozstaju dróg.

Kaplica znajduje się na skrzyżowaniu ulic Ogrodowej i Oleskiej. Zaliczana jest do zabytków historycznych Budkowic. To kaplica Św. Anny Samotrzeciej. Zafundowała ją rodzina Blaszczyk w XIX wieku. Na kaplicy napis „A 1838 B". Święta Anna jest główną patronką Śląska Opolskiego. Figura Św. Anny Samotrzeciej przedstawia ogromną wartość historyczną i artystyczną. Należy do najstarszych rzeźb drewnianych na Śląsku. Jest to rzeźba o wysokości 66cm. Św. Anna w lewej ręce trzyma córkę NMP, a w prawej wnuka Jezusa Chrystusa. Kaplica stanowi jeden z ołtarzy w procesji Bożego Ciała.

Stanowisko numer 6

Pola uprawne.

Pola uprawne są jednym z typowych krajobrazów przekształconych przez człowieka. Są one głównym źródłem żywności. W naszej gminie użytki rolne zajmują obszar 3232 ha, to jest 20% powierzchni. Wpływ na ten fakt ma niska wartość rolnicza gruntów. Przeważają ziemie klasy V. Rolnicy uprawiają głównie żyto, jęczmień jary, ziemniaki, mieszanki zbożowe, rośliny okopowe. Ze względu na duży areał użytków zielonych w powierzchni ogólnej użytków rolnych (75%) w hodowli dominuje chów bydła. Gospodarstwa są rozdrobnione. Średnia wielkość wynosi 4,8ha.

Stanowisko numer 7

Las.

Lasy występujące w okolicy Budkowic stanowią część Borów Stobrawsko - Turawskich. Zajmują obszar 11995 ha, tj. 75% powierzchni gminy. Dominującym typem siedliskowym jest bór mieszany. Gatunkiem pierwszoplanowym jest sosna (83%) występująca najczęściej w zmieszaniu ze świerkiem (9%), olchą (4%), brzozą (2%), dębem (1%) i innymi drzewami. W podszyciu występują krzewy jałowca, kruszyny, leszczyny oraz formy podszytowe świerka, buka, grabu, dębu, jarzębiny.
Lasy należą do Nadleśnictwa Turawa. Lasy całego nadleśnictwa zaliczane są do I strefy zagrożenia przemysłowego. Oznacza to konieczność stałej przebudowy drzewostanów iglastych na bardziej odporne na zniszczenia przemysłowe lasy ze znaczną domieszką gatunków liściastych i modrzewia.
Stan sanitarny drzewostanów iglastych jest zły i stale się pogarsza. Stałe zagrożenia dla lasów stanowią pożary. W lesie występuje obfitość zwierzyny łownej: samy, dziki, jelenie, lisy, daniele, dzikie kaczki. Atrakcją dla ludzi jest grzybobranie i zbieranie jagód. W lasach można spotkać najstarszy i najokazalszy w kraju dąb bezszypułkowy.








Cel ogólny: zapoznanie uczniów z historią kościoła, jego rolą w życiu człowieka
Cele szczegółowe:
Uczeń po przeprowadzonych zajęciach:
- zna historię kościoła, zna styl, w jakim jest zbudowany, określa jego istotne cechy, potrafi zachować się
w kościele i jego otoczeniu.
- Wyjaśnia potrzebę ochrony dóbr kultury
- Formułuje wnioski
- Wykazuje wrażliwość estetyczną, poczucie piękna
- Rozumie zależności przyczynowo-skutkowe
- Orientuje się w terenie, zna kierunki.
-
Metody: metody obserwacyjne- obserwacja bezpośrednia, metody słowne- pogadanka, wykład, dyskusja, wywiad, metody praktyczne.

Formy pracy: praca zbiorowa, indywidualna.

Środki dydaktyczne: rocznik statystyczny, encyklopedia, tekst piosenki, papier, ołówek.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:
1. Sprawy organizacyjno-porządkowe.
2. Zaangażowanie stworzenie atmosfery aktywizującej uczniów (pogadanka wprowadzająca- po co jest kościół, jego znaczenie i rola}.
3. Poznanie historii kościoła, jego usytuowanie- wykład nauczyciela.
4. Architektura kościoła- edukacja plastyczna.
Obserwacja bezpośrednia z wyjaśnieniem nauczyciela.
Uczniowie oglądają kościół z zewnątrz ze wszystkich stron.
Wejście do kościoła- obserwacja kierowana wg instrukcji, na co zwrócić uwagę.
Przedstawienie wyników obserwacji, wnioski. Nazwanie stylu i cech charakterystycznych kościoła. Uczniowie wykonują szkic ołówkiem lub plan kościoła romańskiego.
5. Katecheza.
Spotkanie z księdzem proboszczem- wywiad na temat „Nasza parafia i parafianie”. Następnie ksiądz przeprowadza krótką katechezę na temat patrona naszej parafii- św. Rocha.
6. Spotkanie z organistą- edukacja muzyczna.
Opowiadanie o organach, ich budowie, prezentacja brzmienia, wysłuchanie zaprezentowanego utworu.
Nauka wybranej pieśni (uczniowie otrzymują jej tekst)
7. Wejście na wieżę kościelną- obserwacja z wieży krajobrazu- edukacja przyrodnicza.
Wypowiedzi na temat panoramy Budkowic.
Ocena odległości „na oko”.
Kierunki świata.
8. Otoczenie kościoła- cmentarz, kaplica cmentarna, pomnik poległych.
Przejście alejkami cmentarza. Pamięć i szacunek dla zmarłych.
9. Refleksja – część zamykająca.
Uczniowie prezentują swoje wrażenia.
Czego się nauczyliśmy?

Uwagi końcowe:
Realizacja całego scenariusza zajmuje około 3 godz.
Można realizować poszczególne punkty zajęć osobno.




TEMAT: Las - jego budowa i znaczenie.

Klasa - IV
Czas - 3 godziny
Przedmiot - przyroda

Cel ogólny - zapoznanie uczniów z budową lasu i jego znaczeniem.
Cele szczegółowe:
Uczeń po przeprowadzonych zajęciach:
> zna warunki życia w lesie
> rozpoznaje podstawowe rośliny
> zna warstwową budowę lasu
> wzbogacił i utrwalił pojęcia dotyczące lasu
> potrafi obserwować i analizować
> porównuje wyniki i wyciąga wnioski
> doskonalił umiejętność posługiwania się termometrem
> potrafił przeprowadzić wywiad
> umie poprawnie zachować się w lesie
> ma poczucie odpowiedzialności za ochronę przyrody
> dostrzega korzyści płynące z lasu
> potrafi dostrzec piękno lasu

METODY:
obserwacji, poszukujące - badawcza, działania praktycznego, impresja, problemowa, wywiad.

ŚRODKI DYDAKTYCZNE:
Notatniki, pisaki, wstążki, łopatki, atlas roślin, termometry, karty pracy.




Część I

Ustalamy z uczniami cel wyprawy: „Będziemy obserwować rośliny w lesie, badać co i jak kształtuje warunki życia roślin i zwierząt w lesie, zastanowimy się, komu i po co potrzebny jest las".
Nauczyciel motywuje uczniów do pracy.
Dzieli uczniów na trzy grupy. Wyjaśnia zadania dla każdej grupy, omawia ich wykonanie, rozdaje karty pracy
i niezbędne pomoce.



Grupa I - Warunki życia w lesie.
Grupa II - Rośliny występujące w lesie,
Grupa III - Warstwowa budowa lasu.

Część II - zajęcia w lesie.

1. Przed wejściem do lasu przypominamy zasady zachowania się w lesie: nie zakłócać ciszy leśnej hałasem, należy mówić półgłosem, nie niszczymy roślin, nie płoszymy zwierząt.
2. Ciche wejście do lasu. Chwila w nieruchomej postawie - wsłuchujemy się w ciszę lasu, nasłuchiwanie jego odgłosów.
3. Prowadzenie obserwacji - praca w grupach - około 30 min.


Siłę wiatru uczniowie obserwują za pomocą wstążek, porównują ż polem. Glebę z pola porównują z glebą w lesie. Dokonują pomiaru temperatury, obserwują jakie jest nasłonecznieni w polu i w lesie (grupa I). Obserwują
i nazywają rośliny w lesie. Posługują się atlasem roślin. Pojęcia: drzewa, krzewy, rośliny zielne. Drzewa iglaste i liściaste. Oglądają liście, szyszki, owoce. Rozpoznają drzewa i krzewy po liściach (grupa II). Wprowadzenie pojęć: piętra lasu, runo, podszyt, ściółka. Szkicowanie przez uczniów warstwowej budowy lasu. Nazywanie roślin występujących w poszczególnych warstwach (grupa III). Wyniki swoich obserwacji uczniowie wpisują do kart pracy.

4. Przekształcanie - uczniowie przedstawiają swoje wyniki, następuje uporządkowanie wiedzy i prezentacja wniosków.

Po tej części zajęć następuje krótka przerwa, w czasie której mogą bawić się w berka drewnianego oraz rzucać szyszkami w wyznaczone drzewo - zabawa „Kto trafi" (czuwamy nad bezpieczeństwem i cichym zachowaniem uczniów).

Następnie siadamy z uczniami na polance.
1. Stworzenie sytuacji problemowej: „Jakie przedmioty z naszego codziennego otoczenia pochodzą
z lasu?"
2. Postawienie problemu: „Czy las jako złożony organizm ma znaczenie dla człowieka? Co jest podstawowym produktem i surowcem lasu? Jakie są inne korzyści z lasu?"
3. Rozwiązywanie problemów przez analizowanie poszczególnych warstw lasu:
a) rozwiązywanie problemu pierwszego: Las ma znaczenie ekologiczne, dostarcza tlenu, utrzymuje równowagę biologiczną, zapobiega erozji gleb i inne.
b) problem drugi: wyodrębnienie drewna jako podstawowego produktu i surowca (opał, dla budownictwa, stolarstwa, bednarstwa). Ustalenie wspólnej nazwy - produkty drzewne.
c) Rozwiązanie problemu trzeciego:
Ukazanie innych korzyści z lasu.
• Wąchanie drewna żywicznego - wykorzystanie żywicy w przemyśle chemicznym i farmaceutycznym.
• Oglądanie kory - wykorzystanie kory do produkcji garbników i w lecznictwie.
• Korzyści z kwiatów, nasion, grzybów, krzewinek.
• Rola lasów jako miejsca rekreacji.

4. Uczniowie wyciągają wnioski, że las jest naszym narodowym skarbem. Bez lasów nie ma życia.
5. Postawienie pytania: Czy lasy są zagrożone?
Jak należy je chronić?
Spotkanie z leśnikiem - leśnik został wcześniej zaproszony przez nauczyciela na krótkie spotkanie
z uczniami. Uczniowie przeprowadzaj ą wywiad z leśnikiem.
Przykładowe pytania: Na czym polega praca leśnika?
Jak wygląda stan naszych lasów?
Jakie zwierzęta żyj ą w lesie?
Największe zagrożenia lasów.

Uczniowie analizują wypowiedzi leśnika. Wy ciągaj ą wnioski o potrzebie
ochrony lasów.
1. Zajęcia w lesie kończą się zebraniem różnych materiałów - liści
szyszek, kasztanów, żołędzi i innych w zależności od pory roku.
Wykorzystaj ą j e uczniowie na plastyce i technice.

Część III

Powrót do szkoły.
Refleksja.
Dokonanie oceny, co nam dały zajęcia, dokonanie samooceny.




Uwaga.:
Realizacja całego scenariusza zajmuje około 3 godz. Można realizować poszczególne punkty zajęć osobno.




1. Długość trasy ścieżki wynosi około 2km.
2. Trasa stanowi pętlę, której początek i koniec znajdują się w tym samym miejscu.
3. Stanowiska zostały wyznaczone tak, by zapoznać uczestników ze wszystkimi walorami miejscowości (aspekt historyczny, przyroda, architektura, tradycja).
4. Zajęcia na ścieżce należy przeprowadzić kilka razy w ciągu roku (w różnych porach roku) ze względu na różną szatę roślinną.
5. Ścieżka umożliwia uczestnikom poznanie historii i teraźniejszości miejscowości oraz powinna rozbudzić
w nich zainteresowania krajoznawcze.




1. Analiza sytuacji społeczno – gospodarczej w gminie Murów.
2. Berne I. 1984, Zajęcia w terenie, WsiP, Warszawa.
3. Chymuk M. 1992, Środowisko społeczno – przyrodnicze – materiały metodyczne, WsiP, Warszawa.
4. Historia Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach do roku 1997, Wydawnictwo Świat, Warszawa 1997.
5. Kronika Szkoły Podstawowej w Starych Budkowicach.
6. Mohlek R. 1997, 150 lat kościoła Św. Rocha w Starych Budkowicach, Parafia Św. Rocha w Starych Budkowicach.
7. Mohlek R. Poświęcenie organów w kościele parafialnym Św. Rocha, Parafia Św. Rocha w Starych Budkowicach.
8. Program nauczania przyrody w klasach 4 –6, 1999, WsiP, Warszawa.
9. Przewodnik turystyczny po województwie Opolskim, 1999, Sygnopol Opole.
10. Sygnały – informator parafii Św. Rocha w Starych Budkowicach nr 16/94, 18/92, 19/92.
11. Twoje Vademecum 1/99, Wydawnictwo INES, Szczecin.